دانش های ادبی-جلسه ی سوم
◆پرهام طلایی
◇درعروض اصطلاحی داریم به نام خط یا املای عروضی. یعنی شعر رو همون طور که میخونیم بنویسیم. مثلا کلمه خواهر رو بنویسیم خاهر. یا خویش را بنویسم خیش. حالا که هجا هارو در جلسات قبلی شناختیم رو باشگاهی هجای کوتاه مانند uو هجای بلند رو بصورت _ مشخص می کنیم. البته هجای کشیده هم داریم که بعد در موردش توضیح میدیم. البته میشه به جای هجای کوتاه از ت وهجا ببند از تن استفاده کرد. یا از کلمات یک و دو.
◇تقطیع:
برای مثال مصراع:
توانا بود هر که دانا بود
هجا ها رو ازهم تفکیک میکنیم:
ت/وا/نا/ب/ود/هر/ک/دا/نا/ب/ود
به ترتیب میشه:
دو یک یک دو یک یک دو یک یک دو یک
یا
ت تن تن ت تن تن ت تن تن ت تن
•
مثال:
که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها
↓
ت تن تن تن ت تن تن تن ت تن تن تن ت تن تن تن
•
◇فرمول هجای کشیده:
صامت +مصوت بلند +صامت
مثل باد← _U
صامت +مصوت کوتاه+صامت+صامت
مثل برد← _U
●
قالب قصیده:
قصیده قالبیست که مادر خیلی قالب های دیگره. ریشه کلمه میگن از کلمه قصد اومده. و در اصل قصدیه بوده. چون قالبی ست کوششی. یعنی قصیده بیشتر حالت نظم داره تا شعر. مصراع اول ومصرف های زوج همقافیه اند. تعداد ابیات معمولا بسیار زیاده. تا500 بیت و بیشتر هم گفته شده. اول قصیده با تشبیب یا تغزل آغاز میشه.
★(تشبیب در واقع همون توصیفات طبیعی وسرشار از تصاویر و تغزل هم که معنای حرف های عاشقانه هست)
بعد به تخلص می رسیم. تخلص در قصیده و غزل کامل متفاوته. تخلص در قصیده یعنی خلاصی از تشبیب و تغزل و ورود به تنه اصلی قصیده. که معمولن مدح هست. بعد از مدح که قسمت اصلی قصیده هست وارد قسمت شریطه میشویم. از ریشه شرط. که در شریطه قصیده سرا شروطی میگذارد. مثلن میگه که تا آسمان میگردد حکومت تو بر جاست یا تا جمع 2 و میشه عمرت ادامه پیدا میکنه.
●
این قصیده بسیارمعروف انوری را برای مثال آوردم:
■ گنجور » انوری » دیوان اشعار » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۷۰ - از زبان اهل خراسان به خاقان سمرقند رکن‌الدین قلج طمغاج خان پسرخواندهٔ سلطان سنجر - http://ganjoor.net/anvari/divan-anvari/ghaside-anvari/sh70/
(البته قصیده ممکن یک یا چند بخش از بخش های رو که توضیح دادیم دارا نباشه.)
●
تشبیب در این قصیده بسیار زیباست:
■منوچهری (قصاید و قطعات)/شبی گیسو فروهشته به دامن - ویکی‌نبشته - https://fa.m.wikisource.org/wiki/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1%DB%8C_(%D9%82%D8%B5%D8%A7%DB%8C%D8%AF_%D9%88_%D9%82%D8%B7%D8%B9%D8%A7%D8%AA)/%D8%B4%D8%A8%DB%8C_%DA%AF%DB%8C%D8%B3%D9%88_%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86
■
